Xây dựng nền đối ngoại, ngoại giao toàn diện, hiện đại, mang đậm bản sắc 'cây tre Việt Nam'
Trải qua các giai đoạn, giữ nhiều cương vị khác nhau, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có nhiều bài viết, bài phát biểu, trả lời phỏng vấn về đối ngoại. Cuốn sách Xây dựng và phát triển nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam” là kết quả của quá trình tập hợp, tuyển chọn từ những bài nói, bài viết, bài phát biểu, trả lời phỏng vấn, thư, điện... tiêu biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Nội dung cuốn sách gồm 3 phần: Vai trò quan trọng và đóng góp to lớn của công tác đối ngoại trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, gồm bài viết tổng quan và 7 bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại các hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng, hội nghị ngoại giao, hội nghị đối ngoại toàn quốc; Đối ngoại Việt Nam vì độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, gồm 78 bài nói, bài viết, bài phát biểu, trả lời phỏng vấn, thư, điện... của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại các hoạt động và diễn đàn ngoại giao song phương, đa phương, thể hiện sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa các trụ cột đối ngoại là đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân; Dấu ấn đối ngoại, ngoại giao, gồm 52 ý kiến của các chuyên gia, nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà nghiên cứu, bạn bè quốc tế về vai trò, đóng góp của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong việc hình thành và phát triển đường lối đối ngoại Việt Nam toàn diện, hiện đại, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”.
Ảnh: Lâm Khánh/TTXVN.
Cuốn sách của Tổng Bí thư đã tổng kết tư tưởng cốt lõi của đối ngoại, ngoại giao trong suốt chiều dài của lịch sử dân tộc, đặc biệt là những thành tựu, ý nghĩa lịch sử và vai trò tiên phong của công tác đối ngoại trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước trong hơn 90 năm qua dưới sự lãnh đạo của Đảng. Nội dung cuốn sách đã làm sáng tỏ sự hình thành, phát triển của trường phái đối ngoại, ngoại giao mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam” mà đỉnh cao là nền ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh. Đồng thời, cuốn sách cũng nêu lên những đánh giá tình hình thế giới, nhận diện đặc điểm của thời đại, cơ hội, thách thức và ứng xử của Việt Nam trong từng giai đoạn lịch sử, chỉ rõ những mục tiêu, nhiệm vụ, định hướng cho công tác đối ngoại trong tình hình mới.
Mỗi bài viết, bài phát biểu, phỏng vấn được nêu trong cuốn sách thể hiện tầm nhìn, tư duy sâu sắc, quan điểm chỉ đạo chiến lược, nhất quán, toàn diện, xuyên suốt của Đảng, đứng đầu là Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng; do đó cuốn sách không chỉ đóng góp hiệu quả vào công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh, phản bác các luận điệu xuyên tạc, thông tin sai sự thật của các thế lực thù địch, cơ hội chính trị nhằm phá hoại mối quan hệ đối ngoại, hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế mà còn là cuốn cẩm nang giúp các cấp ủy, tổ chức đảng, các cấp, ngành, cán bộ, đảng viên, nhân dân và nhất là cán bộ làm công tác đối ngoại, ngoại giao.
Đối với bạn bè quốc tế, cuốn sách là tài liệu thông tin đối ngoại có giá trị về đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước - đường lối “độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ; chủ động, tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, là đối tác tin cậy, và là thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế”.
Điểm cốt lõi trong cuốn sách của Tổng Bí thư là tập trung làm sáng tỏ trường phái ngoại giao mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”. Ngoại giao cây tre là thuật ngữ được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đưa ra lần đầu tiên tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29, năm 2016 và chính thức trở thành kim chỉ nam trong cách tiếp cận ngoại giao của Việt Nam sau Hội nghị đối ngoại toàn quốc lần thứ nhất tháng 12-2021.
Đây không phải là trường phái ngoại giao mới mà là sự đúc kết, hình tượng hóa đường lối đối ngoại của Đảng Cộng sản Việt Nam của Tổng Bí thư. Hình tượng cây tre với đặc tính cứng cỏi, linh hoạt, luôn thích ứng với mọi môi trường, hoàn cảnh, sống thành quần thể vững chắc, giữ đất, giữ làng đã trở thành hình ảnh thân thuộc, gắn bó với con người Việt Nam qua bao thế hệ. Cây tre đã trở thành biểu tượng cho cốt cách văn hóa, con người Việt Nam, đó là kiên cường mà mềm dẻo, bản lĩnh mà linh hoạt, dung dị mà sáng tạo. Đó cũng là nét tương đồng với nền ngoại giao cách mạng Việt Nam độc lập, tự chủ, kiên trì về nguyên tắc, linh hoạt về sách lược, đa dạng hóa, đa phương hóa và hội nhập quốc tế.
Trong cuốn sách nội hàm trường phái ngoại giao mang bản sắc “cây tre Việt Nam” đã được Tổng Bí thư phân tích, lý giải một cách sâu sắc, thấu đáo: Hơn 90 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đối ngoại, ngoại giao Việt Nam đã kế thừa và phát huy bản sắc, cội nguồn văn hóa và truyền thống dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa thế giới và tư tưởng tiến bộ của thời đại, phát triển trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, hình thành nên trường phái đối ngoại, ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”: Gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển, thấm đượm tâm hồn, cốt cách và khí phách của dân tộc Việt Nam. Đó là vừa kiên định về nguyên tắc, vừa uyển chuyển về sách lược; mềm mại, khôn khéo nhưng cũng rất kiên cường, quyết liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, can trường trước mọi khó khăn, thử thách, vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của nhân dân; đoàn kết, nhân ái nhưng kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc. Biết nhu, biết cương, biết thời, biết thế, biết mình, biết người, biết tiến, biết thoái, “tùy cơ ứng biến”, “lạt mềm buộc chặt”.
Vững ở gốc là nguyên tắc vì lợi ích quốc gia, dân tộc để phục vụ, là đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, lấy thực lực làm gốc, lấy đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng để tạo thế, lập thời; lấy phương pháp luận chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng soi đường, chỉ lối. Đường lối đó đã mở ra cho đất nước vận hội phát triển mới, có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay. Đường lối đó tiếp tục là nền tảng vững chắc để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng phát triển với các mục tiêu trong những thập niên sắp tới.
Chắc ở thân là những phương thức tạo nên sức mạnh, trong đó sức mạnh đoàn kết là nhân tố sống còn; đại đoàn kết trong nước là căn bản, đoàn kết quốc tế là nhân tố bổ trợ hết sức quan trọng. Sức mạnh tổng hợp của đối ngoại có được dưới sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng, sự quản lý tập trung của Nhà nước đối với các hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại... Sức mạnh của Việt Nam còn ở tính chính danh, chính nghĩa, cách ứng xử nhân văn, thủy chung, thượng tôn pháp luật và phù hợp với xu thế tiến bộ của thời đại.
Uyển chuyển ở cành là phong cách, nghệ thuật ứng xử linh hoạt, nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến,” đặc biệt trong các hoàn cảnh khó khăn, phức tạp, có sự mâu thuẫn giữa những xu thế khác nhau, giữa đòi hỏi phải hài hòa cái chung và cái riêng, nhằm giữ vững bản sắc, giá trị đất nước và bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia, dân tộc Việt Nam phù hợp với những giá trị chung của nhân loại. Đó là cách ứng xử “biết mình, biết người,” “biết thời, biết thế,” “biết dừng, biết biến” của tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh.
Trường phái ngoại giao cây tre với nội hàm như trên được Tổng Bí thư đúc kết từ tư tưởng cốt lõi của đối ngoại, ngoại giao Việt Nam xuyên suốt chiều dài lịch sử dân tộc mà đỉnh cao là nền ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh. Đó là tinh thần độc lập, tự cường, hòa mục bên trong, hòa hiếu bên ngoài. Đó là kiên quyết, kiên trì, biết thắng từng bước để đạt thắng lợi cuối cùng. Đó là nghệ thuật dùng ngòi bút thay giáp binh, “Đem đại nghĩa để thắng hung tàn/ Lấy chí nhân để thay cường bạo” lấy lẽ phải, chính nghĩa để thuyết phục lòng người. Đó là truyền thống đoàn kết của dân tộc Việt Nam để bảo vệ đất nước. Đến thời hiện đại, triết lý ngoại giao đó được nâng lên tầm cao mới với tư tưởng, phương pháp, phong cách, nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh. Từ nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến”, “ngũ tri”, biết nhu, biết cương, giúp bạn là tự giúp mình, vì hòa bình, hợp tác và sự tiến bộ của nhân loại, đến phương châm “thêm bạn, bớt thù”, “Làm bạn với tất cả mọi nước dân chủ và không gây thù oán với một ai” và phương pháp ngoại giao tâm công, tranh thủ thời cơ, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, tất cả đã trở thành những bài học kinh điển, vô giá của ngoại giao cách mạng mang đậm phong cách Hồ Chí Minh, đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Những tổng kết của Tổng Bí thư về trường phái ngoại giao cây tre cũng chính là nội dung cốt lõi và xuyên suốt đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta. Hình tượng “cây tre Việt Nam” đã phản ánh sinh động, nhưng rất giản dị, dễ hiểu về bản sắc độc đáo của nền ngoại giao cách mạng Việt Nam. Chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chính là kim chỉ nam cho ngoại giao Việt Nam quyết tâm xây dựng nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”. Nền ngoại giao Việt Nam từ trong lịch sử đến hiện đại và trong thực tiễn hiện nay đều thể hiện những đặc trưng này. Trong đó ngoại giao Việt Nam hiện đại chính là hiện thân cho những đặc trưng và đặc tính của “cây tre Việt Nam”.
Cách đây hàng nghìn năm lịch sử, cùng với sự ra đời và phát triển của đất nước, truyền thống ngoại giao Việt Nam được hình thành và luôn đồng hành cùng dân tộc. Trong cuốn sách, Tổng Bí thư viết: Trong lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, bên cạnh các cuộc chiến đấu ngoan cường để bảo vệ giang sơn, giành lại độc lập, chủ quyền, ông cha ta luôn luôn chú trọng hoạt động đối ngoại, lấy hòa bình, hòa hiếu và hữu nghị làm cốt lõi, đề cao lòng nhân ái, vị tha và bao dung, tạo dựng nên những truyền thống và bản sắc độc đáo của nền ngoại giao Việt Nam đầy hào khí, giàu tính nhân văn. Truyền thống và bản sắc của ngoại giao Việt Nam thể hiện ở sự kiên định về mục tiêu và nguyên tắc; linh hoạt và uyển chuyển trong mọi hoạt động ngoại giao; kiên trì thực hiện phương châm giành thắng lợi từng bước, tiến tới giành thắng lợi hoàn toàn. Tinh thần yêu nước và ý chí vươn lên giành tự do, độc lập, yêu chuộng hòa bình và đấu tranh cho hòa bình, thủy chung và hòa hiếu, gây dựng và củng cố hữu nghị, đấu tranh cho lẽ phải, công lý và chính nghĩa đã tạo nên hồn cốt và khí phách của đối ngoại, ngoại giao Việt Nam.
Trong những chặng đường vẻ vang của lịch sử dân tộc, nền ngoại giao cách mạng Việt Nam thời hiện đại chính thức bắt đầu khi Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập năm 1945, được Đảng ta đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh kiến tạo và dẫn dắt. Kể từ đó, ngoại giao luôn là một bộ phận không tách rời của cách mạng Việt Nam, đồng hành cùng dân tộc để phụng sự Tổ quốc và phục vụ nhân dân. Kế thừa truyền thống ngoại giao hòa hiếu của dân tộc, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, dưới sự dẫn dắt, chỉ đạo trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nền ngoại giao cách mạng Việt Nam đã được định hình cả về bản sắc, phong thái và phương pháp đối ngoại. Trải qua quá trình đấu tranh bảo vệ nền độc lập, thống nhất đất nước cũng như xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ, ngoại giao Việt Nam đã không ngừng trưởng thành và ngày càng phát triển, luôn mang trong mình tinh thần đặt lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết, “dĩ bất biến, ứng vạn biến”, đóng góp to lớn vào những thắng lợi vẻ vang trong lịch sử hào hùng của dân tộc.
Ngay sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời (9-1945), nước ta phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, thử thách. Trong hoàn cảnh đó, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Bác Hồ, cùng với những quyết sách đúng đắn về chính trị, kinh tế, văn hóa, những sách lược, quyết sách táo bạo, khôn khéo của ngoại giao, như “hòa để tiến”, “phân hóa kẻ thù”, phương châm “thêm bạn, bớt thù” cùng các nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến”, “đặt lợi ích dân tộc lên hàng đầu”…, đã giúp cách mạng nước ta vượt qua được tình thế hiểm nghèo “ngàn cân treo sợi tóc”. Ngoại giao không chỉ thể hiện vai trò tiên phong trong việc giữ vững nền độc lập, góp phần bảo vệ vững chắc chính quyền cách mạng còn non trẻ, mà còn đi đầu trong việc vận động các nước công nhận nền hòa bình và độc lập của Việt Nam.
Trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945 - 1975), cùng với mặt trận chính trị, kinh tế, văn hóa, ngoại giao đã trở thành một mặt trận quan trọng, có ý nghĩa chiến lược trong đường lối cách mạng Việt Nam, sát cánh cùng các mặt trận khác đưa kháng chiến đi đến thắng lợi hoàn toàn. Trong giai đoạn đó, đối ngoại Việt Nam đã hình thành mặt trận nhân dân thế giới rộng lớn, ủng hộ sự nghiệp cách mạng của Việt Nam. Chúng ta không những đã tranh thủ được sự ủng hộ của các nước xã hội chủ nghĩa như Liên Xô, Trung Quốc, Cu Ba, sự kề vai, sát cánh của 2 nước láng giềng Lào và Campuchia, sự ủng hộ của phong trào không liên kết, các diễn đàn quốc tế, mà chúng ta còn tranh thủ được hàng triệu người có lương tri trên thế giới cùng với nhân dân Việt Nam đấu tranh cho hòa bình và công lý. Trong chặng đường 30 năm đấu tranh gian khổ đó, mặt trận ngoại giao đã đóng góp to lớn cho sự nghiệp giải phóng nước nhà mà nổi bật là Hiệp định Genève (1954) và Hiệp định Paris (1973) là những dấu mốc quan trọng, tô thắm cho truyền thống vẻ vang của đối ngoại, ngoại giao Việt Nam.
Trong công cuộc tái thiết và xây dựng đất nước sau chiến tranh, đối ngoại, ngoại giao là lực lượng nòng cốt, tiên phong trong đấu tranh đưa đất nước ta thoát khỏi thế bị cô lập về chính trị, bao vây cấm vận về kinh tế. Bên cạnh đó, mặt trận ngoại giao đã tham gia tích cực và có những đóng góp quan trọng vào quá trình bình thường hóa quan hệ với các nước lớn, các nước láng giềng.
Trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế sâu rộng khởi đầu từ Đại hội VI (1986), với đường lối đối ngoại rộng mở, với nhiệm vụ hàng đầu là tạo môi trường và tranh thủ điều kiện quốc tế thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, trên cơ sở kế thừa những thành tựu và kinh nghiệm đối ngoại của thời kỳ trước, triển khai đồng bộ, toàn diện ba trụ cột của đối ngoại là đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân, công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế đã đạt được những thành tựu rất quan trọng như Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng đã tổng kết: Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng về công tác đối ngoại, ngoại giao, trong gần 40 năm qua, chúng ta đã đạt được nhiều kết quả rất quan trọng: Phá thế bị bao vây, cấm vận, tạo dựng và củng cố ngày càng vững chắc cục diện đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa, thuận lợi cho công cuộc đổi mới; tạo dựng được môi trường quốc tế thuận lợi và huy động được các nguồn lực từ bên ngoài để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội. Đối ngoại, ngoại giao đóng vai trò tiên phong trong việc giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, quyền chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Vị thế và uy tín quốc tế của nước ta trong khu vực và trên thế giới ngày càng được nâng cao, đóng góp tích cực và đầy tinh thần trách nhiệm vào việc giữ vững hòa bình, hợp tác phát triển và tiến bộ trên thế giới.
Thực tiễn cách mạng Việt Nam từ năm 1945 đến nay đã chứng minh, đường lối đối ngoại, ngoại giao mang bản sắc “cây tre Việt Nam” là đúng đắn và sáng tạo. Biểu tượng cây tre “gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển” chính là triết lý và phương châm chỉ đạo của hoạt động đối ngoại, ngoại giao Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, ngoại giao Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng giúp tạo lối, mở đường, từng bước phá thế bao vây, cấm vận, khơi thông quan hệ, mở ra cục diện và thời cơ thuận lợi cho công cuộc bảo vệ và phát triển đất nước, nâng cao thế và lực của Việt Nam. Đến nay, với tất cả sự khiêm tốn, chúng ta vẫn có thể nói rằng: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”.
Đến nay, Đảng ta đã có quan hệ với 247 chính đảng ở 111 quốc gia, bao gồm khoảng 90 đảng cộng sản và công nhân quốc tế, các đảng cầm quyền và tham chính có vai trò quan trọng. Từ một nước bị bao vây, cấm vận, đến nay, chúng ta đã mở rộng, làm sâu sắc quan hệ với 193 nước và vùng lãnh thổ, trong đó có 3 nước quan hệ đặc biệt, 6 nước đối tác chiến lược toàn diện, 13 nước đối tác chiến lược và 12 nước đối tác toàn diện. Quốc hội có quan hệ với quốc hội, nghị viện của hơn 140 quốc gia. Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và các tổ chức nhân dân đã triển khai đối ngoại thiết thực với 1.200 tổ chức nhân dân và tổ chức phi chính phủ nước ngoài.
Những thành tựu to lớn của đối ngoại, ngoại giao Việt Nam hiện đại trong gần 80 năm qua là minh chứng sinh động cho đường lối đổi mới và đối ngoại đúng đắn của Đảng, gắn liền với sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát và những quyết sách sáng suốt, kịp thời của Trung ương Đảng và các nhà lãnh đạo cách mạng tiền bối. Đó là “đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại; “là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế”. Đồng thời, khẳng định nền đối ngoại và ngoại giao mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam” là hoàn toàn phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh của nước ta, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới. Thành tựu đối ngoại cùng với các thành tựu phát triển kinh tế - xã hội đã tiếp thêm niềm tự hào về cơ đồ, tiềm lực và vị thế mới của đất nước, cũng như góp phần củng cố vững chắc hơn niềm tin của nhân dân vào công cuộc đổi mới đất nước dưới sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng.
