Hạ nhiệt 'cơn sốt' mở rộng diện tích sầu riêng

Thu hoạch sầu riêng ở xã Ngũ Hiệp (Cai Lậy, Tiền Giang). Nguồn: KTNT.

Hệ lụy rất lớn nếu diện tích tiếp tục tăng

Theo Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NNPTNT), năm 2020, tổng diện tích sầu riêng cả nước chỉ hơn 71.000 ha thì đến cuối năm 2023 con số này đã hơn gấp đôi, lên mức gần 151.000 ha. Tập trung ở khu vực Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam bộ và một số ít các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ. Trong một vài năm tới, khi diện tích cho thu hoạch tăng lên, sản lượng sầu riêng Việt Nam có thể sẽ tăng gấp đôi.

Đề cập đến hệ lụy việc tăng nóng diện tích sầu riêng tại hội nghị sản xuất và xuất khẩu bền vững sầu riêng mới đây do Bộ NNPTNT tổ chức, nhiều ý kiến cho rằng, giá sầu riêng cao dẫn đến tình trạng người người, nhà nhà đổ xô trồng sầu riêng. Trong khi đó, chuỗi cung ứng sản xuất, thu mua, xuất khẩu sầu riêng còn rời rạc, chưa chuyên nghiệp và không ổn định.

Là tỉnh có diện tích sầu riêng lớn ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, ông Trần Hoàng Nhật Nam - Phó Giám đốc Sở NNPTNT Tiền Giang cho biết, toàn tỉnh có 20.000ha; trong đó có 15.000ha đang cho thu hoạch. Hiện tại diện tích sầu riêng của tỉnh đã vượt quá quy hoạch đến năm 2025 và vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Điều đáng nói là song song với việc tăng nóng về diện tích, tình trạng vi phạm mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói cũng xảy ra liên tục. Thời gian qua, Tiền Giang đã có 39 mã số vùng trồng và 38 cơ sở đóng gói vi phạm bị cảnh báo, đang trong quá trình khắc phục. Công tác cấp và giám sát mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói không theo kịp với thực tế tăng diện tích và sản lượng cũng đặt mặt hàng sầu riêng trước rủi ro về xuất khẩu.

Tương tự, Đắk Lắk có tổng diện tích 32.785ha, tăng hơn 10.000ha so với năm 2022. Sản lượng ước đạt 281.350 tấn, tăng 93.364 tấn so với năm 2022. Tổng giá trị thu về của niên vụ sầu riêng năm 2023 từ 1-1,2 tỷ đồng/ha, lợi nhuận khoảng 700 triệu đồng/ha. Theo Sở NNPTNT Đắk Lắk, giá sầu riêng tăng cao so với trước đây, đó cũng là tín hiệu đáng mừng đối với người trồng sầu riêng song diện tích sầu riêng tăng ồ ạt như hiện nay không theo định hướng, sẽ dẫn đến một số khó khăn nhất định như: cung vượt quá cầu, dư thừa sản lượng, một số vùng trồng không phù hợp, không chủ động nguồn nước tưới sẽ gây thiệt hại về năng suất và chất lượng sầu riêng của tỉnh, việc tăng diện tích ở những vùng không phù hợp đã dẫn tới phá vỡ quy hoạch của một số cây trồng khác.

Rà soát tổ chức sản xuất hợp lý

Ông Nguyễn Quốc Mạnh - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NNPTNT) cho biết, thế mạnh của sầu riêng Việt Nam là có mùa vụ sản xuất kéo dài quanh năm, sản phẩm đã bước đầu thâm nhập mạnh mẽ vào thị trường Trung Quốc và đang đàm phán xuất khẩu sang các thị trường khác. Ngoài ra, sản phẩm chế biến từ sầu riêng có nhiều dư địa phát triển. Chi phí sản xuất sầu riêng không quá cao. Tuy nhiên, cây sầu riêng cũng đối mặt với không ít thách thức vì thị trường tiêu thụ hẹp, chủ yếu vẫn là Trung Quốc. Trong khi đó, sầu riêng Việt Nam phát triển muộn hơn và phải cạnh tranh trực tiếp từ Thái Lan, Malaysia và một số quốc gia lân cận khác. Mặt khác, khả năng đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, mức độ tuân thủ yêu cầu về kiểm dịch thực vật và dư lượng hóa chất của sầu riêng Việt Nam còn nhiều hạn chế. Công tác tổ chức chuỗi ngành hàng còn rời rạc, thiếu chuyên nghiệp. Do đó, việc tăng trưởng nóng về diện tích trong thời gian ngắn đang tạo ra nhiều rủi ro trong kiểm soát chất lượng, mất cân đối cung - cầu.

Trong khi đó, theo Thứ trưởng Bộ NNPTNT Hoàng Trung, những năm qua, sầu riêng đóng vai trò quan trọng trong tổng kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản, tăng thu nhập cho người trồng, đóng góp phát triển kinh tế - xã hội cho nhiều địa phương. Riêng năm 2023, Việt Nam xuất khẩu hơn 600.000 tấn sầu riêng, mang về kim ngạch 2,2 tỷ USD. Tuy nhiên, hiệu ứng tăng xuất khẩu đang tạo nên cơn sốt mở rộng diện tích, phá vỡ quy hoạch trên diện rộng.

Cụ thể, theo định hướng của ngành nông nghiệp, cả nước sẽ có khoảng 65.000 - 70.000ha sầu riêng. Nhưng thực tế, chỉ sau 1 năm, diện tích sầu riêng cả nước đã tăng hơn gấp đôi. Trong khi đó, chuỗi cung ứng từ sản xuất đến thu hoạch, chế biến, xuất khẩu đã xuất hiện nhiều vấn đề như sản xuất không đáp ứng tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật, dư lượng hóa chất; thu hoạch non, không đạt chất lượng; vi phạm mã số vùng trồng; cạnh tranh không lành mạnh trong thu mua, xuất khẩu.

Lê Bảo