30 công ty 'chết' trong vòng 10 năm: Cuộc chơi xe điện dường như chỉ dành cho những gã nhà giàu

Nhiều người trong ngành cho biết, khi ngành công nghiệp xe điện phải đối mặt với hàng loạt thất bại nghiêm trọng, một số công ty khởi nghiệp nổi lên trong những năm gần đây đã đánh giá thấp nhu cầu vốn của họ tới hàng tỷ USD.

Nhiều công ty đã cố gắng đưa sản phẩm ra thị trường hoặc niêm yết cổ phiếu, đặc biệt là thông qua các Công ty mua lại mục đích đặc biệt (SPAC) hiện đều đang gặp khó khăn. Theo AutoForecast Solutions, một nhóm nghiên cứu và dự báo trong ngành, ít nhất 30 công ty xe điện đã đình chỉ hoạt động, im lặng hoặc đối mặt với nguy cơ phá sản trong thập kỷ qua.

NGỐN TIỀN

Mark Wakefield, giám đốc điều hành của AlixPartners cho biết: “Không tính Trung Quốc, Tesla là nhà sản xuất ô tô đầu tiên khởi nghiệp sau nửa thế kỷ. Rivian và Lucid là hai công ty phương tây gần nhất tiếp theo tham gia vào cuộc chơi. Cho tới nay, cả hai đều đã đốt tới 10 tỷ USD. Vì vậy, thật buồn cười khi thấy những công ty khởi nghiệp nhỏ khác huy động được 1 hoặc 2 tỷ USD và họ nghĩ thế là đủ”.

Trước đây, thị trường xe điện vốn phát triển mạnh mẽ là nhờ được hưởng lợi từ sự hỗ trợ của các chính phủ đang tìm cách đáp ứng các mục tiêu về khí hậu và thu hút sự chú ý của Phố Wall.

Tesla kiểm soát hơn 50% thị trường xe điện ở Mỹ vào năm 2023, bán được hơn 650.000 xe trong nước và thu về hơn 82 tỷ USD doanh số bán xe trên toàn thế giới.

Xe điện chiếm 8% doanh số bán ô tô mới của Mỹ trong năm đó - và thị phần của chúng trên thị trường sẽ tăng lên mặc dù việc áp dụng chậm hơn dự kiến. Xe điện dự kiến sẽ chiếm 46% doanh số bán xe mới vào năm 2030 - gần 8 triệu chiếc.

Wakefield cho biết: “So với 10 năm trước, việc thành lập một công ty ô tô hiện nay hấp dẫn hơn. Nhưng so với việc bắt đầu một ứng dụng truyền thông xã hội mới hoặc một dịch vụ tiêu dùng mới hay thứ gì khác không tiêu tốn hàng tỷ USD trước khi bắt đầu, thậm chí trước khi bạn nhận được 1 USD doanh thu đầu tiên? Việc này sẽ rất khó khăn. Đây là ngành đòi hỏi nhiều vốn và có tính cạnh tranh cao”.

Ngay cả những công ty có nguồn vốn dồi dào trong các ngành công nghiệp khác có kế hoạch đột phá vào giấc mơ ô tô cũng phải chịu thất bại. Apple đã đóng cửa dự án ô tô của mình, nhà sản xuất thiết bị Dyson của Anh cũng vậy.

Ở một khía cạnh nào đó, chúng ta đang sống lại những ngày đầu của ngành công nghiệp ô tô ở Mỹ. Vào buổi bình minh của thế kỷ 20, có hàng trăm nhà sản xuất ô tô nhỏ và các công ty phụ tùng trải rộng khắp Detroit và khu vực xung quanh. Sau khoảng một thập kỷ hợp nhất và vô số thất bại, chỉ còn lại một số ít công ty Mỹ mà chúng ta biết đến ngày nay gồm: Ford, GM và Chrysler, hiện là một phần của Stellantis.

Các công ty thành công vào thời điểm đó không chỉ hợp nhất mà còn đưa phần lớn chuỗi cung ứng của họ vào nội bộ. John Paul MacDuffie, giáo sư tại Trường Kinh doanh Wharton của Đại học Pennsylvania, cho biết điều đó đang xảy ra một lần nữa, hiện ở phân khúc xe điện. Các công ty xe điện thành công nhất hiện nay - Tesla và BYD của Trung Quốc - có tính tích hợp cao theo chiều dọc, giống như GM khi hãng này vươn lên dẫn đầu ngành.

MacDuffie nói: “Ngay cả khi có một loạt các công ty mới xuất hiện vào thời điểm hiện tại, lịch sử sẽ cho chúng ta biết rằng điều đó sẽ không kéo dài”.

LIỆU CÓ "TESLA THỨ 2"?

Ba năm trước, khi Musk chứng tỏ rằng sản xuất xe điện có thể là một ngành kinh doanh nghìn tỷ USD, các nhà đầu tư đã tranh nhau ủng hộ những công ty mới hứa hẹn sẽ là "Tesla tiếp theo".

Hai công ty khởi nghiệp của Mỹ IPO vào đầu năm đó từng tăng tốc nhanh chóng. Vốn hóa thị trường của Lucid Motors, được thành lập năm 2007, đã vượt 90 tỷ USD. Rivian, được tạo ra hai năm sau đó, đạt giá trị khoảng 150 tỷ USD. Cả 2 công ty này đều có giá trị cao hơn Ford, hãng ô tô gần 120 năm tuổi và bán được 4 triệu xe vào năm 2021, so với con số chỉ 125 chiếc của Lucid và 920 chiếc của Rivian.

Các đối thủ Trung Quốc như Li Auto (thành lập năm 2015), Nio và Xpeng (cả hai đều năm 2014) cũng được định giá rất cao. Vào cuối năm 2021, giá trị thị trường tổng hợp của 6 công ty xe điện "chém gió" sẽ trở thành Tesla tiếp theo đã đạt mức đáng kinh ngạc: 400 tỷ USD.

Là công ty dẫn đầu ngành nhưng bản thân Tesla cũng đang rơi vào hoàn cảnh khó khăn.

Ngày nay, sáu công ty này trị giá 65 tỷ USD và đang tiếp tục giảm. Fisker, một công ty Mỹ 8 năm tuổi và HiPhi, một công ty Trung Quốc 5 tuổi thậm chí đã tạm dừng sản xuất. Vào ngày 25/3, giá cổ phiếu sụt giảm khiến giao dịch cổ phiếu của Fisker bị đình chỉ và công ty có thể sớm bị hủy niêm yết.

HiPhi có thể đang tìm cách bán mình cho một nhà sản xuất ô tô lớn của Trung Quốc. Faraday Future, công ty chỉ bán được 11 chiếc xe điện hạng sang vào năm ngoái, đang đứng trên bờ vực phá sản. Lordstown, một công ty khởi nghiệp của Mỹ được thành lập vào năm 2018 để sản xuất xe bán tải và suv chạy điện thì đã phá sản vào năm 2023.

Ngay cả những công ty mạnh mẽ hơn một chút cũng đang gặp khó khăn. Lucid đã bán được 6.000 chiếc xe và hiện cũng có giá trị chỉ bằng 1/15 so với lúc IPO. Li Auto, Leapmotor, Nio và Xpeng, những công ty đã phân phối hơn 800.000 ô tô vào năm ngoái, cũng chứng kiến giá cổ phiếu của mình sụt giảm.

Chỉ có Li thu được lợi nhuận, chủ yếu là do họ không sản xuất gì ngoài xe hybrid. Việc sống sót - chứ chưa nói đến phát triển trong một thế giới xe điện như hiện tại đang tỏ ra rất khó khăn.

Câu hỏi đặt ra là: Những công ty nào từng mong muốn trở thành Tesla thứ hai (nếu có) sẽ thành công?

Trên thực tế, việc kiếm tiền sản xuất xe chạy động cơ đốt trong, với hàng nghìn bộ phận chuyển động làm tăng độ phức tạp và chi phí, đòi hỏi các nhà sản xuất ô tô phải sản xuất số lượng lớn. Ngược lại, tính kinh tế mới của năng lượng pin được cho là sẽ hạ thấp các rào cản gia nhập.

Những công ty khởi nghiệp xe điện thì "bắt chước" Tesla bằng cách tự phong mình là công ty công nghệ thay vì nhà sản xuất, cho rằng họ có thể kiểm soát chi phí bằng cách sử dụng các thiết kế đơn giản hơn và mô phỏng lại quy trình sản xuất theo cách mà những công ty lâu đời lâu năm không thể làm được.

Các thành phần như pin và động cơ điện có thể được mua sẵn, khiến các nhà sản xuất xe điện phải tập trung phát triển phần mềm thú vị giúp xe của họ trở nên nổi bật nhờ trải nghiệm trong xe tốt hơn, từ thông tin giải trí đến ánh sáng theo tâm trạng.

Một số công ty, như Fisker, chỉ đơn giản là thuê ngoài công việc sản xuất.Tuy nhiên, những lợi thế này đã không vượt qua được nhu cầu truyền thống về khối lượng tới hạn. Để kiếm được lợi nhuận từ ô tô vẫn cần phải sản xuất khoảng 500.000 xe mỗi năm. "Quy mô là rất quan trọng và sản xuất thì khó", Tu Le của công ty tư vấn Sino Auto Insights tổng kết.

Mặc dù Tesla khởi đầu là một thương hiệu xa xỉ, lắp đặt những cục pin lớn và đắt tiền cho những chiếc ô tô cỡ lớn và đắt tiền nhưng hãng vẫn luôn để mắt đến thị trường đại chúng. Lợi nhuận chỉ bắt đầu chảy vào sau khi họ vượt qua được trải nghiệm cận kề cái chết được Elon Musk mô tả là "địa ngục sản xuất" bằng cách cố gắng tạo ra số lượng lớn Model 3 rẻ hơn.

Philippe Houchois của Jefferies, một ngân hàng đầu tư lưu ý: Cơ hội sống sót bằng cách chỉ phục vụ phân khúc giá cao có tỷ suất lợi nhuận cao là thấp. Cứ nhìn vào Faraday Future sẽ thấy công ty này dường như không có tương lai khi bán các sản phẩm có giá khởi điểm lên tới 250.000 USD.

Bản thân những công ty trong ngành đã nhận thức được vấn đề. Bước đầu tiên của họ là nhìn vào thị trường bình dân. Vào ngày 7/3, Rivian đã công bố ba mẫu xe rẻ hơn sẽ bắt đầu xuất hiện vào năm 2026.

Năm ngoái Xpeng đã ký thỏa thuận với Didi Global, một gã khổng lồ về dịch vụ gọi xe của Trung Quốc, để sản xuất những chiếc ô tô rẻ hơn và thiết lập quan hệ đối tác với Volkswagen để sản xuất xe điện cho thị trường đại chúng cho Trung Quốc.

Dẫu vậy, để thành công, những công ty này vẫn phải tạo ra được một sản phẩm có tính cạnh tranh với những tính năng độc đáo. Tesla đã thành công nhờ đặt công nghệ lên hàng đầu. Kết quả là một chiếc xe điện đáng mơ ước không hề rẻ nhưng có kiểu dáng mảnh dẻ và phạm vi hoạt động khá tốt.

Rivian có 9,4 tỷ USD tiền mặt ròng vào cuối năm 2023 nhưng sẽ cần thêm hàng tỷ USD để sản xuất các mẫu xe rẻ hơn. Đã qua rồi cái thời mà những người có tiền sẽ ném kho báu của họ vào bất kỳ công ty nào chỉ sau 1 bài thuyết trình PowerPoint hợp lý và ấn tượng về một chiếc ô tô điện kiểu dáng đẹp.

Sau khi bỏ ra hàng tỷ USD trong những năm tính đến năm 2021, chỉ để chứng kiến hàng tỷ USD bị đốt vô ích, các nhà đầu tư bắt đầu tỏ ra nghi ngờ trước những lần thất hứa, những mẫu xe mới đáng thất vọng và triển vọng lợi nhuận ngày càng giảm sút. Kết quả là theo chuyên gia Hummel của UBS, hầu hết các công ty khởi nghiệp xe điện sẽ sớm biến mất.

Bảo Linh